Choć prawa osób LGBT+ w wielu krajach uległy znaczącej poprawie, kobiety nieheteronormatywne – lesbijki, osoby biseksualne, panseksualne, queerowe i niebinarne o żeńskiej tożsamości – wciąż doświadczają szeregu wyzwań, które mają charakter systemowy, społeczny i psychologiczny. Współczesność nie gwarantuje im pełnego bezpieczeństwa, reprezentacji ani równego dostępu do zasobów, których potrzebują, by prowadzić życie na własnych zasadach.
Dziś omawiamy najczęstsze problemy, z jakimi mierzą się kobiety nieheteronormatywne, na podstawie badań, raportów organizacji międzynarodowych i wypowiedzi samych zainteresowanych.
Podwójna dyskryminacja – płeć i orientacja
Wiele kobiet nieheteronormatywnych doświadcza tzw. podwójnego wykluczenia: zarówno jako kobiety, jak i osoby należące do mniejszości seksualnej. Tam, gdzie wciąż panuje patriarchalna hierarchia wartości, kobiety traktowane są jako mniej kompetentne lub warte mniej uwagi, a orientacja inna niż heteroseksualna dodatkowo nasila społeczne uprzedzenia.
Z badań przeprowadzonych przez ILGA-Europe i OutRight International wynika, że lesbijki i osoby biseksualne są rzadziej zapraszane do debat publicznych, rzadziej otrzymują wsparcie finansowe w projektach równościowych i częściej są pomijane w inicjatywach LGBT+, które skupiają się głównie na doświadczeniach mężczyzn.
Niewidzialność w przestrzeni publicznej
Kobiety nieheteronormatywne często pozostają niewidoczne w mediach, kulturze i polityce. W przeciwieństwie do gejów, których obecność w popkulturze uległa znacznej ekspansji, reprezentacja lesbijek i kobiet queerowych bywa symboliczna lub stereotypowa – ograniczona do wątków erotycznych lub komediowych.
Raport GLAAD Media Institute (2023) wskazuje, że w serialach i filmach kobiety nieheteronormatywne stanowią mniej niż 30% wszystkich postaci LGBT+. W dodatku wiele z nich pada ofiarą tzw. tropu „tragicznej lesbijki”, czyli postaci, której wątek kończy się śmiercią, przemocą lub samotnością.
Brak reprezentacji przekłada się na poczucie braku przynależności i izolacji, szczególnie wśród młodych kobiet szukających wzorców i potwierdzenia, że ich życie ma sens i wartość.
Przeczytaj też: „Złodziejka. LGBT – książki dla kobiet nieheteronormatywnych„.
Opresja w rodzinie i środowisku lokalnym
Mimo że Polska i inne kraje Europy powoli zmieniają się w stronę większej otwartości, wiele kobiet nieheteronormatywnych nadal doświadcza presji rodzinnej, przemocy psychicznej lub wykluczenia. W mniejszych miejscowościach i wsiach osoby LGBT+ często ukrywają swoją tożsamość, żyjąc w ciągłym napięciu i strachu przed odkryciem.
Z raportu Kampanii Przeciw Homofobii (2022) wynika, że:
- 62% lesbijek i kobiet bi doświadczyło odrzucenia przez członków rodziny po coming oucie
- 41% zgłasza incydenty przemocy werbalnej lub psychicznej ze strony rodziców lub partnerów rodziców
- 24% kobiet musiało opuścić rodzinny dom z powodu orientacji
Tego rodzaju doświadczenia zwiększają ryzyko depresji, lęków i trwałej utraty poczucia bezpieczeństwa.
Służba zdrowia i brak zrozumienia
Kobiety nieheteronormatywne spotykają się też z brakiem kompetencji personelu medycznego. Problemy te dotyczą nie tylko psychologii, ale także ginekologii i podstawowej opieki zdrowotnej. Wiele specjalistek i specjalistów nie posiada wiedzy na temat potrzeb zdrowotnych kobiet, które nie współżyją z mężczyznami lub mają niestandardowe doświadczenia seksualne i emocjonalne.
Przykładowe problemy:
- domyślne pytania o męskiego partnera u ginekologa
- pomijanie profilaktyki raka szyjki macicy u kobiet, które nie są w związkach heteroseksualnych
- nieumiejętność prowadzenia terapii par jednopłciowych
Badanie Stonewall UK (2021) wykazało, że aż 38% kobiet LGBT+ unika wizyt u lekarza z obawy przed oceną lub niewłaściwym traktowaniem.
Zdrowie psychiczne i dostęp do pomocy
Nieheteronormatywne kobiety są statystycznie bardziej narażone na:
- depresję
- stany lękowe
- zaburzenia odżywiania
- myśli samobójcze
Jest to efekt stresu mniejszościowego, czyli chronicznego napięcia wynikającego z życia w społeczeństwie, które nie akceptuje tożsamości danej osoby. Kobiety queerowe często nie mają dostępu do odpowiednio przygotowanej psychoterapii, ponieważ wielu specjalistów nie ma wiedzy o specyfice doświadczeń LGBT+.
Z badań amerykańskiego National LGBT Health Education Center wynika, że:
- lesbijki i kobiety biseksualne rzadziej korzystają z profilaktyki zdrowotnej, np. cytologii
- ponad 30% doświadczyło nieprzyjemnych sytuacji u lekarza z powodu orientacji
- 1 na 3 kobiety LGBT+ unika służby zdrowia, jeśli nie jest pewna neutralności lekarza
Przemoc ekonomiczna i brak wsparcia instytucjonalnego
W wielu krajach, również w Polsce, brak formalnego uznania związków jednopłciowych skutkuje nie tylko symbolicznym wykluczeniem, ale też realnymi stratami. Kobiety pozostające w długoletnich związkach nie mają prawa do:
- wspólnego rozliczenia podatkowego
- renty po partnerce
- dziedziczenia bez testamentu
- odwiedzin w szpitalu bez upoważnienia
To prowadzi do poczucia braku praw i niepewności egzystencjalnej, szczególnie u kobiet w średnim i starszym wieku.
Dodatkowo wiele kobiet queerowych żyje samotnie z powodu wcześniejszych doświadczeń odrzucenia i ograniczonych możliwości tworzenia relacji w bezpiecznym otoczeniu. To sprawia, że częściej są narażone na ubóstwo w starszym wieku i brak opieki socjalnej.
Kobiety biseksualne – osobna skala wykluczenia
Osoby biseksualne, w tym wiele kobiet, często spotykają się z bifobią zarówno ze strony środowisk heteronormatywnych, jak i społeczności LGBT+. Typowe komentarze to: „to tylko faza”, „nie możesz się zdecydować”, „robisz to dla atencji”. Takie stwierdzenia prowadzą do marginalizacji, wątpliwości co do własnej tożsamości i chronicznego napięcia w relacjach.
Z badań The Bisexuality Report (UK) wynika, że osoby biseksualne są bardziej narażone na depresję i zaburzenia lękowe niż osoby homoseksualne czy heteroseksualne, co wiąże się z brakiem akceptacji i poczuciem wykluczenia z obu stron.
Izolacja społeczna i presja heteronormy
W społeczeństwach zdominowanych przez wzorce heteronormatywne kobiety nieheteronormatywne często czują się wykluczone nie tylko przez instytucje, ale też przez własne otoczenie – rodzinę, sąsiadów, środowisko pracy.
Typowe problemy to:
- przymuszanie do „normalnego życia”, czyli relacji z mężczyznami
- bagatelizowanie tożsamości jako „widzimisię” lub „fazę”
- samotność wynikająca z braku podobnych osób w otoczeniu
- trudność w budowaniu relacji i sieci wsparcia
Brak możliwości ujawnienia się może prowadzić do poczucia podwójnego życia i wewnętrznego konfliktu. Izolacja społeczna bywa szczególnie silna w przypadku starszych kobiet nieheteronormatywnych, które przez dziesięciolecia ukrywały swoją tożsamość.
Lesbofobia i fetyszyzacja
Lesbijki są jednocześnie obiektem dyskryminacji i fetyszyzacji. Z jednej strony spotykają się z uprzedzeniami, z drugiej – z seksualizacją swojej tożsamości, zwłaszcza w przestrzeni internetu. Pornografia, memy czy social media często przedstawiają kobiece pary jako obiekt męskiej fantazji, nie jako realne związki emocjonalne i duchowe.
Fetyszyzacja może prowadzić do przemocy – werbalnej, fizycznej i seksualnej. Wiele kobiet zgłasza doświadczenia molestowania i niechcianych komentarzy ze strony mężczyzn, którzy próbują „przekonać je do zmiany orientacji”.
Problemy kobiet nieheteronormatywnych
Problemy kobiet nieheteronormatywnych są złożone, wielowymiarowe i często pomijane w debacie publicznej. Choć sytuacja poprawia się w wielu krajach, wciąż istnieje ogromna potrzeba:
- zwiększenia widoczności kobiet LGBT+ w mediach, kulturze i nauce
- włączenia ich doświadczeń do programów edukacyjnych i polityk społecznych
- zagwarantowania bezpiecznego i równego dostępu do pracy, służby zdrowia i wymiaru sprawiedliwości
- wsparcia psychicznego i rozwoju sieci wzajemnej pomocy
Zmiana może nastąpić tylko wtedy, gdy głosy kobiet nieheteronormatywnych będą słyszalne, a ich potrzeby potraktowane poważnie. Nie wystarczy akceptacja – potrzebna jest prawdziwa równość i włączenie.
Źródła:
- ILGA-Europe. (2023). Annual Review of the Human Rights Situation of LGBTI People in Europe
- Stonewall UK. (2022). LGBT in Britain – Health Report
- Kampania Przeciw Homofobii. (2023). Sytuacja osób LGBT+ w Polsce
- OECD. (2023). Over the Rainbow? The Road to LGBTI Inclusion
- National LGBT Health Education Center. (2022). Meeting the Health Needs of LGBT Women