Instrument można zdefiniować jako kontrakt zawarty pomiędzy dwiema stronami, określający daną współzależność finansową między nimi. Zgodnie z prawem polskim do instrumentów finansowych zalicza się papiery wartościowe oraz tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania, jak i wiele innych np. kontrakty terminowe, opcje, swapy, umowy forward na stopę procentową, waluty, stopy procentowe itd.

Bardzo obszerne zastosowanie instrumentów finansowych sprawia, że można je podzielić według wielu kryteriów, np. według czasu ich trwania (o krótko-, średnio- i długoterminowym okresie zapadalności), według możliwości obrotu (zbywalne – dla których istnieje zorganizowany system obrotu – i niezbywalne – będące przedmiotem kontraktu tylko dwóch podmiotów i które nie podlegają zorganizowanemu obrotowi), czy też według specyfiki uzyskiwanych z nich dochodów (o stałym dochodzie – np. obligacje – lub o zmiennym, jak akcje). Istnieje również podstawowy podział, który wskazuje na główne trzy rodzaje instrumentów finansowych, a mianowicie:

– Instrumenty udziałowe – pozwalające na sprzedaż prawa własności danego przedsiębiorstwa. Najbardziej znanym przykładem są akcje;

– Instrumenty dłużne – ich istotą jest pożyczka kapitału jednej stronie kontraktu przez drugą wraz z zobowiązaniem do jej zwrócenia z należnymi odsetkami (np. kredyty bankowe i obligacje);

– Instrumenty pochodne – to umowa pomiędzy dwoma stronami kontraktu do zawarcia transakcji na określonych warunkach w przyszłości. To najmłodsza grupa instrumentów finansowych. Najpopularniejszym przykładem są kontrakty terminowe i opcje.

Ten wyżej zaprezentowany sztywny podział nie w pełni znajduje swoje odzwierciedlenie w praktyce. Coraz częściej spotkać się z tzw. instrumentami hybrydowymi, łączącymi w sobie cechy wszystkich trzech wspomnianych powyżej instrumentów. Jako przykład można podać obligacje z prawem do zamiany na akcje danej spółki.